Wczesne rozpoznanie kryzysów światowych poprzez analizy literackie
ZESPÓŁ PROJEKTOWY / DAS PROJEKTTEAM
Prof. Dr. Jürgen Wertheimer (Universität Tübingen)
Prof. dr hab. Monika Wolting (Uniwersytet Wrocławski)
CASSANDRA-NEWSLETTER
- NL 4 (dt.) Autonomie
- NL 3 (dt.) Postheroische Gesellschaft und der Krieg
- NL 2 (dt.) Cassandra-Stimmen zum Krieg gegen die Ukraine
- NL 2 (engl.)
- NL 1 (dt.)
- NL 1 (engl.)
MEDIA / MEDIEN
Przedstawienie projektu w Przeglądzie Uniwersyteckim / Projektvorstellung in „Przegląd Uniwersytecki”, 02.02.2022
https://uni.wroc.pl/prof-monika-wolting-uczestniczka-projektu-cassandra/
Die Krisenseismografin, Die Zeit, 06.01.2021
Mit Literatur die Krisen der Welt vorhersagen, Bayrischer Rundfunk, Kulturzeit 3sat 07.10.2021
https://www.youtube.com/watch?v=EXjn4MsyEGg
OPIS PROJEKTU / KURZBESCHREIBUNG DES PROJEKTS
Wczesne rozpoznanie kryzysów światowych poprzez analizy literackie
Idea projektu „Cassandra” wyrosła z potrzeby propagowania zaangażowanego literaturoznawstwa. Badacze i badaczki literatury mogą również działać i wnosić praktyczny wkład w życie społeczeństw. Teksty literackie dostarczają zarówno walorów estetycznych, jak i praktycznych danych i informacji o rzeczywistości. Uczestnicy projektu (Uniwersytet w Tybindze: grupa wokół Prof. Jürgena Wertheimera, Uniwersytet Wrocławski: prof. dr hab. Monika Wolting, IFG) podzielają opinię, że teksty literackie dają wiele możliwości analizy zjawisk społecznych i konfliktów politycznych. Jednak osiągnięciem projektu jest myśl, o produktywnym wykorzystaniu literatury do wczesnego ostrzegania w sytuacjach kryzysowych. Literatura może stanowić źródło dla uchwycenia czynników dynamicznych, zachodzących w społeczeństwach. Pierwsze studia projektu, przeprowadzone przez Jürgena Wertheimera i jego zespół, pokazują, że „teksty literackie (1) odnoszą się wcześniej i bardziej zróżnicowanie niż inne media do kluczowych tematów społecznych i emocji (poczucia zagrożenia, uczucia nacjonalistyczne/separatystyczne) oraz (2) mogą być aktywnie zaangażowane w rozpoznanie dynamiki kryzysu”. Prace projektowe wskazują, że analizy tekstów literackich mogą być wykorzystane dla praktyki politycznej. Literatura odnosi się do kluczowych tematów, jakimi są kryzysy, wojny, traumy, lęki i obcość w sposób bardziej zróżnicowany niż inne media, ponieważ wiąże te doświadczenia z konkretnymi postaciami, które działają w fikcyjnej rzeczywistości. W tekstach literackich można zaobserwować potencjał dokumentalny, ale i sejsmograficzny i prognostyczny. Literatura, zdaniem pracowników i pracownic projektu jest pierwszym źródłem dotarcia do tego, co często jest przykryte i zakopane pod liczbami, danymi i faktami – do czynnika ludzkiego, do jednostki.
Dzisiejsze społeczeństwa nie cierpią z powodu braku informacji, ale są zalewane faktami, danymi i wydarzeniami. Ta powódź i nadmierna stymulacja utrudnia analizę i ocenę sytuacji. Literatura natomiast tworzy konteksty i dostarcza całościowego obrazu przedstawianej rzeczywistości. Opisując działania i myśli bohaterów, można ujawnić ukryte napięcia, potencjał przemocy, irytacje, które wstrząsają systemami i zmuszają je do zmian. Ale to nie znaczy, że autor może patrzeć w przyszłość. Chodzi o to „coś” stworzone w opowieści bez przypuszczeń i intencji samego autora: teksty mogą wskazywać na stopniowe budowanie społecznej nerwowości i niepewności, społecznych napięć i irytacji. Ponieważ teksty literackie dokumentują rzeczywistość, można z nich czerpać informacje o ludzkiej psychice, o warunkach życia, o panujących i stłumionych sposobach myślenia.
Cassandra: Krisenfrüherkennung durch Literaturauswertung. Ein Projekt-Bericht
Die Idee des Projekts „Cassandra” erwuchs aus der Notwendigkeit für eine engagierte Literaturwissenschaft zu plädieren. Auch Literaturwissenschaftler*innen können handeln und einen praktischen Beitrag für die Gesellschaft leisten. Literarische Texte liefern sowohl ästhetische Werte als auch praktische Daten und Informationen über die Wirklichkeit. Die Projektteilnehmer*innen (Tübingen, Wrocław) teilen die Meinung, dass literarische Texte zahlreiche Möglichkeiten für die Analyse von gesellschaftlichen Entwicklungen und politischen Konflikten bieten. Was aber die Leistung des Projekts ist, ist der Ansatz, dass es produktiv ist, Literatur in der Krisenfrüherkennung als Ressource für das Erfassen dynamischer Faktoren einzusetzen. Erste Fallstudien des Projekts, durchgeführt von Jürgen Wertheimer und seinem Team (Tübingen), zeigen, dass „literarische Texte (1) früher und differenzierter als andere Medien auf Schlüsselthemen und Emotionen (Bedrohungsgefühle, nationalistische/separatistische Gefühle) verweisen und (2) auf Wahrnehmungen und damit das Verhalten von Konfliktparteien einwirken und so auch aktiv an der (Gewalt-)Dynamik einer Krise/eines Konflikts beteiligt sein können.“ Auf diese Weise können literarische Texte für politische Praxis erfasst werden. Gerade der Bereich der Krisenfrüherkennung könnte von der Arbeit des Projekts stark profitieren. Die Literatur vermag in ihrer ästhetischen Perspektive eine Distanzhaltung zu Diskursen des Wissens, die sich sehr oft aus politischen Konzepten entwickeln, zu bewahren. Krisen, Kriege, Traumata, Ängste, Fremdheit sind Phänomene, die in literarischen Texte zum Vorschein kommen und an Figuren durchgespielt werden. Die Literatur verweist differenzierter als andere Medien auf diese Schlüsselthemen, weil sie diese Erfahrungen an konkrete Figuren heftet, die in einer fiktiven Wirklichkeit agieren. Zum einen handelt es sich um ein dokumentierendes Potenzial, zum anderen lässt sich in literarischen Texten ein seismografisches und prognostisches Potenzial beobachten. In fiktiven Texten werden potenzielle Wirklichkeiten entwickelt, Problemstellungen konkretisiert und plastisch gemacht, Störungen hervorgerufen. Das Sichtbarmachen von Störungen führt in einer geraden Linie zu der Erkenntnis, dass literarische Texte für die gesellschaftliche Praxis im Bereich der Krisenprävention produktiv gemacht werden könnten.
Heutzutage leiden die Gesellschaften nicht an Informationsmangel, sondern sie werden mit Fakten, Daten und Geschehnissen überflutet. Diese Überflutung und Überreizung macht eine Analyse und Einschätzung der Lage schwierig. Literatur dagegen bringt in der Diegese Phänomene in Zusammenhänge, schafft Kontexte, liefert ein ganzheitliches Bild der dargestellten Realität. Da literarische Texte Wirklichkeit dokumentieren, lassen sich ihnen Informationen über menschliche Psychen, über Lebensumstände, über vorherrschende und unterdrückte Denkweisen entnehmen.
Kontakt: Monika Wolting, monika.wolting@uwr.edu.pl, Jürgen Wertheimer, juergen.wertheimer@projekt-cassandra.net
